İnsanlar adedince dünyalar birbiri içine girmiş. Fakat herkesin hususî dünyasının direği, kendi hayatıdır. Ne vakit cismi kırılsa, dünyası başına yıkılır; kıyameti kopar.
Sonra ekser insanların âşık ve tutkun olduğu dünyaya baktım.
Kur'an’ın nuru ile gördüm ki; birbiri içinde üç küllî dünya var:
Birisi Allah’ın isimlerine bakar, onların aynasıdır.
İkinci yüzü ahirete bakar, onun tarlasıdır.
Üçüncü yüzü, ehl-i dünyaya (yani dünyaya dalıp, ahireti düşünmeyenlere) bakar, gaflet ehlinin oyun yeridir.
Hem herkesin bu dünyada koca bir dünyası var.
Evet, herkes kâinatı kendi aynasıyla görür. Cenâb-ı Hak, insanı kâinat için bir ölçü, bir mizan suretinde yaratmıştır. Her insan için, bu âlemden hususî bir âlem vermiş; o âlemin rengini, o insanın kalbi inanışına göre gösteriyor. Meselâ, gayet üzüntülü ve matemli olarak ağlayan bir insan, var olan herşeyi ağlar ve üzüntülü şeklinde görür. Gayet sevinçli ve neşeli, müjdeli ve son derece neşesinden gülen bir adam, kâinatı neşeli, güler görür. Tefekkür ederek ve ciddî bir surette ibadet ve tesbih eden adam, var olan her şeyin hakikaten mevcut ve muhakkak olan ibadet ve tesbihatlarını bir derece keşfeder ve görür. Gafletle veya inkârla ibadeti terk eden adam, var olan her şeyi, hakikat-i kemâlâtının hakikatine tamamıyla zıt ve muhalif ve hata bir surette evham, vehim eder ve mânen onların hukukuna tecavüz eder.
İnsanlar adedince dünyalar birbiri içine girmiş. Fakat herkesin hususî dünyasının direği, kendi hayatıdır. Ne vakit cismi kırılsa, dünyası başına yıkılır; kıyameti kopar. Gaflet ehli, kendi dünyasının böyle çabuk yıkılacak vaziyetini bilmediklerinden, herkesle alakalı dünya gibi daimî zannedip pek çok sever. Başkalarının dünyası gibi çabuk yıkılır, bozulur, benim de hususî bir dünyam var. Bu hususî dünyam, bu kısacık ömrümle ne faydası var diye düşündüm.
Nur-u Kur'an ile gördüm ki:
Hem benim, hem herkes için, şu dünya geçici bir ticaret yeri ve her gün dolar boşalır bir misafirhane ve gelen geçenlerin alış-verişi için yol üstünde kurulmuş bir pazar
ve Ezelî Nakkaş olan Allah’ın tazelenen (hikmetle yazar bozar) bir defteri ve her bahar bir yaldızlı mektubu ve her bir yaz bir manzum, ölçülü kasidesi
ve o Celal sahibi yaratıcının isimlerinin cilvesini tazelendiren, gösteren aynaları ve âhiretin fidanlık bir bahçesi ve İlahi rahmetin bir çiçekliği
ve sonsuz alemde gösterilecek olan levhaları yetiştirmeye mahsus geçici bir tezgâhı mahiyetinde gördüm. Bu dünyayı bu surette yaratan Celal sahibi yaratıcıya yüz bin şükrettim.
Ve anladım ki; dünyanın, âhirete ve Allah’ın isimlerine bakan güzel iç yüzlerine karşı insan nevine muhabbet verilmişken, o muhabbeti sû'-i istimal ederek, kötüye kullanarak fâni, çirkin, zararlı, gafletli yüzüne karşı sarfettiğinden, “Dünya sevgisi bütün hataların başıdır.” hadîs-i şerifinin sırrına mazhar olmuşlar. (26. Lem’a’dan faydalanılmıştır.)