Bazı konular vardır anlaşılması ve ifadesi zordur. Atâ, Kazâ ve Kader Kanunu bunlardandır.

"Cenâb-ı Hakkın atâ, kazâ ve kader namında üç kanunu vardır. Atâ, kazâ kanununu; kazâ da kaderi bozar... Yâ İlâhî! Hasenatım, iyiliklerim senin atândandır. Seyyiatım, kötülüklerim da senin kazândandır. Eğer atân olmasaydı helâk olurdum." Demeliyiz. Ne demek istiyorum?

"Mesela, bir şey hakkında verilen karar, kader demektir. O kararın infazı (yerine getirilmesi), kaza demektir. O kararın iptaliyle hükmü kazadan affetmek, atâ (bağışlama, lütuf, verme) demektir."

"Evet, yumuşak bir otun damarları katı taşı deldiği gibi atâ (bağışlama) da kaza (yerine getirilme) kanununun kesinliğini deler. Kaza da ok gibi kader kararlarını deler."

"Demek atânın (bağışlamanın) kazaya (yerine getirilmeye) nisbeti, kazanın (yerine getirilme) kadere nisbeti gibidir. Atâ (bağışlama), kaza (yerine getirilme) kanununun içine almasından çıkarmaktır. Kaza (yerine getirilme) da kader kanununun hepsinden çıkarmaktır. Bu hakikati bilen, haberdar olan ârif: 'Yâ İlahî! İyiliklerim senin atândandır (bağışlamandandır). Kötülüklerim de senin kazandandır (yerine getirilmedendir) . Eğer atân(bağışlaman) olmasa idi, mahvolurdum.' der." (Mesnevi-i Nuriye, Onuncu Risale.)

Atâ, kaza ve kader münasebetleri:

CENAB-I HAKK’IN atâ, kaza ve kader namında üç kanunu var. Atâ, kaza kanununu, kaza da kaderi bozar

Kader, bir suça takdir edilen cezadır, kazâ ise o suçu işleyenin cezaya çarptırılması, hükmün icra edilmesidir. Şu var ki, bir suça ceza olarak ne hüküm verilirse verilsin, o ceza affedildi mi, artık o hüküm kazâ edilmez. Böylece, atâ kazâyı delmiş, yani hükmünü ortadan kaldırmış olur.

Hükmün kazâ edilmemesiyle o suç için takdir edilen ceza da ortadan kalkar, yani kazâ da kaderi delmiş olur.

“Hasenatım senin atândandır. Seyyiâtım da senin kazandandır.” Arif olan bir insan şu ayet-i kerîmeyi de çok iyi bilir:

“Sana gelen iyilik Allah’tandır. Sana isabet eden kötülük ise nefsindendir.” (Nisâ, 4/79)

Hayır olsun şer olsun, sevap olsun günah olsun, bütün amellerin tek yaratıcısı ancak Allah’tır. O’ndan başka yaratıcı yoktur. İnsan Kur’an da okusa, harama da baksa o bakışların her ikisini de Allah yaratır. Beyni, görme merkezini, gözü ve ışığı O yaratmıştır. Bunların doğru veya yanlış yolda kullanılmalarıyla ortaya çıkan hayırlı ve şerli sonuçları da elbette O yaratacaktır.