Mecelle adı ile bilinen Mecelle-i ahkam-ı adliye Ahmet Cevdet Paşa başkanlığında konusunda uzman bir ekip tarafından hazırlanmıştır. Osmanlının medeni kanunudur. Mecelle bir hukuk kaideleri ve hukuk kitabıdır. Bunun yanı sıra gündelik hayata bakan ve hayatı kolaylaştırıcı maddeler ve bilgiler de vardır.

Osmanlı Devleti'nde 1868-1876 yılları arasında hazırlanan ve daha çok borçlar, eşya ve yargılama hukuku esaslarını içine alan kanundur.

Türk Medeni Kanunu, 4 Ekim 1926'da yürürlüğe girerken aynı gün Mecelle-i Ahkam-ı Adliyye de yürürlükten kaldırılmıştır. Böylece Türkiye Cumhuriyeti için Türk Hukuk Tarihi'nin konusu haline gelmiş olan yasa, bir müddet daha Osmanlı Devleti'nden ayrılmış çeşitli ülkelerde yürürlüğünü sürdürmüştür.

Â

Komisyon tarafından hazırlandığı yıllarda Hanefi ekolüne dayanacak olan Mecelle-i Ahkam-ı Adliyye'nin hazırlanmasına karar verilmiştir.

Mecelle-i Ahkam-ı Adliyye'nin kitaplarının çoğu padişah Abdülaziz zamanında, bir bölümü de padişah II. Abdülhamit zamanında yürürlüğe girmiştir.

Â

Mecelle-i Ahkam-ı Adliyye'nin bir girişi, 16 kitabı, 1851 maddesi vardır. Kitaplar sırasıyla, büyû (satım), icârât (kiralar), kefalet, havale, rehin, emanet, hibe, gasb ve'l-itlâf, (gasp ve itlaf), hacr ve'l-ikrâh ve'ş-şüf'a, (hacir, ikrah ve şufa), şirket, vekalet, sulh ve ibra, ikrar, dava, beyyinât ve't-tahlîf (deliller ve yemin ), kaza kitaplarıdır.

Â

Mecelle-i Ahkam-ı Adliyye'nin yürürlüğe girme gerekçeleri arasında ise "kolay anlaşılır

nitelikteki" bir yasaya ihtiyaç duyulması da bulunmaktaydı.

Mecelle-i Ahkam-ı Adliyye'nin yürürlük süresi, ilk yürürlüğe sokulan kitabının yürürlük süresi dikkate alınırsa elli yedi yıl olmuştur.

Yasanın meşruiyetini ilahi kaynaktan alması, Ahmet Cevdet Paşa'nın Mecelle-i Ahkam-ı Adliyye'nin hazırlanmasını dini hizmet olarak nitelemesi, bu yasanın, hazırlandığı dönemin içinde bulunduğu şartların da zorlamasıyla, vatandaşlık temelinde kabul edilmiş bir yasa olduğunu unutturmamalıdır.

Â

Mecellenin meşruiyet kaynağı Hanefi fıkhı da olsa, sadece Müslümanlara uygulanacak bir yasa değildir.

Tüm Osmanlı Devleti tebaasına ve Osmanlı ülkesindeki yabancı devlet tebaasına da uygulanacaktır.

Osmanlı vatandaşlığı gözetilerek hazırlanmış bir yasadır.

Â

Mecelle-i Ahkam-ı Adliyye'nin önemli bir özelliği de yasanın bir kez yürürlüğe girdikten sonra hükümlerinin, Osmanlı tebaasının dünyevi işlerini/ilişkilerini de düzenlediğidir.

Â

(Faydalanılan kaynaklar: https://islamansiklopedisi.org.tr/mecelle-i-ahkam-i-adliyye

Mecelle-i Ahkam-ı Adliyye'nin Yürürlüğe Girişi ve Türk Hukuk Tarihi Bakımından Önemi. Cihan Osmanağaoğlu Karahasanoğlu, OTAM, 29/Bahar 2011Sayfa:93-124.)