Haklı Fesih Nedir, Şartları Nelerdir?

Çalışma hayatında patron ya da işçi olarak haklı fesih düzenlemeleriyle ilgili bilgiler edinmeniz gerekir. Çünkü tarafların haklarının bilincinde olarak fesih işlemlerini gerçekleştirmesi hukuki sürecin sağlıklı ve hızlı işlemesini sağlar. Haklı fesih şartları, işçiler ve işverenler için farklılık gösterir. Bu farklılıklar, İş Kanunu maddelerinde açıkça belirtilir.

Haklı Fesih Nedir?

Haklı fesih, iş ilişkisinde tarafların sözleşme hükümlerine uyması ve dürüstlük kurallarına uygun davranması gerektiği prensiplerine dayanır. Fesih ise işten çıkma veya çıkış terimlerini ifade eder. Bu durumda işçi ya da işveren olmanız fark etmez. Belirli veya belirsiz süreli iş sözleşmesinin feshi için haklı bir nedene sahip olmanız gerekir.

İş akdini feshetmek istiyorsanız öncelikle karşı tarafa haklı fesih sebeplerini bildirmeniz gerekir. Bu bildiriyi yazılı olarak haklı fesih dilekçesi hâlinde ya da sözlü olarak yapabilirsiniz. Ancak hem işveren hem de çalışanın işlemleri yazılı olarak yapması ispatı kolaylaştırır. Haklı fesih, tazminat davaları açılabilmesinin de önüne geçer. Çünkü haklı feshedilen iş sözleşmesine ilgili iş kanunları gereği itiraz hakkınız bulunmaz.

Haklı Fesih Şartları Nelerdir?

İşçinin haklı fesih nedenleri 4857 sayılı İş Kanunun 24. maddesinde ele alınmıştır. Anılan madde hükümleri, “sağlık sebepleri”, “ahlak ve iyiniyet kurallarına uymayan hâller ve benzerleri” ve “zorlayıcı sebepler” başlığı altında yer alır. Sağlık sebepleri başlığı şu şekilde ifade edilebilir:

Söz konusu işin yapılması, işin niteliğinden doğan bir nedenle işçinin sağlığı veya yaşayışı için tehlikeli olursa,
İşçinin sürekli olarak görüştüğü işveren veya başka bir işçi bulaşıcı ya da mesleğiyle bağdaşmayan hastalığa yakalanırsa.

A maddesinde dikkat edilmesi gereken; işçinin, mesleğin niteliğinden doğan nedenle sağlığında sorun meydana gelmesidir. Yani söz konusu işin icra edilmesinin, işin niteliğinden kaynaklı bir gerekçeyle hastalık yahut sağlık sorunu meydana getirmesi gerekir. Aksi durumda işçi, iş sözleşmesini 24. maddenin 1. fıkrasının 1a-1b bengi gereğince feshedemez.

Çalışan, birçok nedenle haklı fesih hakkından yararlanabilir. Bunlar arasında öne çıkan nedenler şöyledir:

İşveren iş sözleşmesi yapıldığı sırada bu sözleşmenin esaslı noktalarından biri hakkında yanlış vasıf veya şart göstermek yahut gerçek olmayan bilgiler vermek veya sözler söylemek suretiyle çalışanı yanıltırsa,
İşveren işçinin veya ailesi üyelerinden birinin şerefine dokunacak şekilde sözler söyler, davranışlarda bulunursa veya işçiye cinsel tacizde bulunursa,
İşveren işçiye veya ailesi üyelerinden birine karşı sataşmada bulunur veya gözdağı verirse, işçiyi veya aile üyelerinden birini kanuna karşı davranışlara özendirir, kışkırtır yahut işçiye ve ailesi üyelerinden birine karşı hapsi gerektiren bir suç işlerse yahut işçi hakkında şeref ve haysiyet kırıcı ağır ithamlarda bulunursa,
İşçi, diğer bir işçi veya üçüncü şahıslar tarafından iş yerinde cinsel tacize uğrarsa işverinine bildirmelidir. Bu durumu işverene bildirmesine rağmen gerekli önlemler alınmazsa,
İşveren tarafından işçinin ücreti yasal hükümlere veya sözleşme şartlarına uygun hesap edilmez veya ödenmezse,
Ücretin parça başına veya iş miktarı üzerinden ödenmesi kararlaştırılabilir. Bu durumda işveren tarafından işçiye yapabileceği miktardan az iş verildiğinde aradaki ücret farkı zaman esasına göre ödenmelidir. Eğer işçinin eksik aldığı ücret karşılanmazsa yahut çalışma şartları uygulanmazsa zorlayıcı sebep olarak görülür.

Haklı nedenle feshin diğer bir nedeni ise “zorlayıcı sebepler”dir. Ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırılık gibi nedenlerle haklı fesih oluşabilir.

İşverene Fesih Hakkı Veren Nedenler Nelerdir?

İşveren haklı fesih sebepleri genellikle; işçinin sağlık sebepleri, iyi niyet ve ahlak kurallarına aykırılık gerekçelerinden oluşur. İşçinin performansının yetersiz olması veya işçinin devamsızlık göstermesi de fesih hakkı dâhilinde yer alır. İşçinin iş sürecini engelleyen sağlık sorunları varsa bu durumda da haklı gerekçelerle fesih hakkınızı kullanabilirsiniz.

İş Kanunu'nun 25/II-b maddesi kapsamında "geçerli bir mazereti olmaksızın iki iş günü üst üste veya bir ayda iki defa işine devam etmemek" şeklinde tanımlanan "art arda devamsızlık" hâlidir. Bu durumda işçinin iş sözleşmesini haklı nedenle feshedebilirsiniz. Aynı zamanda işçiye kıdem ve ihbar tazminatı ödemek zorunluluğunuz da yoktur.

Böyle bir durumda işçi, devamsızlığının geçerli bir mazereti olduğunu veya işveren tarafından önceden onaylanmış izin hakkının bulunduğunu kanıtlamalıdır. Aksi durumda bu hakka sahip olunmaz ve feshiniz haksız sayılır. Haksız fesih ile ilgili detaylı bilgi için "Haksız Fesih Nedir, Şartları Nelerdir?" başlıklı yazımızı okuyabilirsiniz.

4857 Sayılı İş Kanunu'nun 25/II-ı maddesi gereği, işçinin işveren malını kendi isteği veya savsaması nedeniyle 30 günlük ücretinin tutarıyla ödenemeyecek derecede hasar ve kayba uğratması durumunda, iş sözleşmesini derhal feshedebilirsiniz.

İşçinin herhangi bir kusuru olmamasına rağmen trafik kazası sonucu malınızın zarar görmesi gibi durumlar olabilir. Bu durumunda işçiye kusur atfedilemeyeceğinden derhal fesih hakkınız doğmaz. Hakkınızın olabilmesi için işçinin kazada suçlu bulunması gerekir. Kaza, işçinin yetersiz mesleki kabiliyete sahip olmamasından kaynaklanmalıdır. Kaza sonrası oluşan maddi zarar, işçinin 30 günlük ücretinin tutarından daha yüksekse derhal fesih hakkını kullanabilirsiniz.

İşçinin ceza yargılaması sonucu tutuklanması veya gözaltına alınması işveren açısından zorlayıcı bir sebep olarak kabul edilir. Bu durumda haklı nedenle iş sözleşmesini derhal feshedebilirsiniz. İşçinin ceza yargılaması sonucunda hapis cezasına çarptırılması ya da gözaltında alınması, fesih nedeni değildir. Bu durumda işveren, işçinin devamsızlık nedeniyle iş sözleşmesini ihlal etmesi sebebiyle sözleşmeyi feshedebilir. Bu durumda işçiye kıdem tazminatı ödenmesi gerekir.

İşçinin Haklı Fesih Sebepleri Nelerdir?

Kanunda belirtilenler dışında işçinin işveren tarafından maruz kaldığı bazı haksız durumlar fesih sebebidir. Örneğin; iş yerinde yaşanan cinsiyet veya ırk benzeri nedenlere dayalı ayrımcılık veya mobbing gibi sebeplerden dolayı işçi haklı fesih yapabilir. Ayrıca yıllık izin kullandırılmaması haklı fesih için de geçerli bir sebeptir. Bu durumda da işçi kıdem tazminatına hak kazanabilir. İşçinin haklı nedenle fesih yapabilmesi için öncelikle işverene durumu bildirmesi gerekir. Sonrasındaysa şikayette bulunması ve işverenin bu konuda bir düzeltme yapmaması beklenir.

İşçiler iş kanunu haklı fesih nedenleri gereği işverenlere dava açabilirler.

Kıdem Tazminatı Davası
İş Kazası Nedeniyle Tazminat Davası
Fazla Mesai Ücreti Davası
Ücret Alacağı Davası
Ulusal Bayram ve Genel Tatil Ücreti Davası
Yıllık İzin Ücreti Davası
Mobbing Nedeniyle Tazminat Davası
Bakiye Süre Ücreti Davası
Eşit Davranmama Tazminatı Davası

Bu davalardan bazıları fesih sebebinin haklılığına bağlı olmakla beraber bir bölümü de fesih gerekçelerine bağlı değildir.

Fesih İşlemi Nasıl Yapılmalıdır?

İşveren olarak işçiye ihtarname çekmek isterseniz, öncelikle ihtarname örneği hazırlamanız gerekir. Fakat her olayın farklı olması nedeniyle internet üzerinden bulunan standart ihtarname örnekleri yeterli olmayabilir. Hem sizin hem de işçinin hak kaybına uğramasına neden olabilir. Bu nedenle işçinin ve kendi durumunuza uygun ve detaylı bir ihtarname hazırlamanız çok önemlidir.

İhtarname üç nüsha olarak hazırlanır. Bu nüshalardan bir tanesi noterde saklanırken diğeri muhatap işçiye gönderilir. İhtarname çeken işveren olarak sizin de bir nüshayı elinizde bulundurmanız gerekir. Böylece tarafların elinde her duruma karşı bir belge bulunur. Özetle işçiye ihtarname yollamak istediğinizde hazırlayacağınız ihtarname örneği, olaya özgü ve detaylı olmalıdır.

Haklı Nedenle Fesihte 6 İş Günlük Süre Nedir?

Haklı fesih nedenleri ortaya çıktığında, iş sözleşmesinin diğer tarafı feshetme hakkına sahiptir. Yine de bu hak, sınırsız değildir. Fesih nedeninin öğrenildiği tarih ile olayın gerçekleştiği tarih arasında belirli bir süre bulunur. Feshe neden olayın diğer tarafça öğrenilmesinden itibaren haklı fesih ihbar süresi başlatılabilir. Ahlak ve iyi niyet kuralları ile ilgili fesihlerde bu süre 6 iş günüdür. Aynı zamanda her hâlükarda fiilin gerçekleştiği tarihten itibaren 1 yıldır. Bu süre zarfında fesih yoluna gitmeyen tarafların feshi, haklı sayılmaz.

4857 sayılı Yasanın 26. maddesinde belirtilen bu süreler, hak düşürücü nitelik taşımaktadır. Yani fesih hakkı, neden olan olayın öğrenildiği tarihten itibaren 6 iş günü ve 1 yıl içinde kullanılmalıdır. Sürelerden birinin bile geçmiş olması durumunda, haklı fesih imkânı ortadan kalkar. Diğer taraftan işçinin maddi menfaatine zarar veren durumlar söz konusu olursa kural değişir. Böylece 6 iş günü kuralına uymak şartıyla işverenin fesih hakkı, ne kadar süre geçerse geçsin devam eder.

İşçi avukatı veya işverenin haklı feshe neden olayı öğrendiği günden itibaren altı iş günü başlar. Olayın öğrenildiği gün sayılmaz ve takip eden iş gününden başlayarak altıncı günün sonunda haklı fesih yetkisi sona erer. İş yerinde cumartesi, pazar ve resmi tatillerde çalışılması durumunda, bu günler de iş günü olarak sayılır.

İşverenin tüzel kişi olması durumunda 6 iş günlük süre, feshe yetkili mercinin olayı öğrendiği günden başlar. Müfettiş soruşturması ya da disiplin kurulunun olayı görüşmesi süreyi başlatmaz. Olayın feshe yetkili kişi ya da kurula intikal ettiği gün, 6 iş günlük sürenin başlangıcını oluşturur. Bir yıllık süre ise olayın gerçekleştiği günden başlar.