Tarihçi Arşivlerden Çıkardı: Gaziantep Kalesi'ni Yıkan, Binlerce Kişiyi Kör Eden Deprem!

2023 Kahramanmaraş depremleri, Türkiye'nin güneydoğusunu sarsan ve etkileri hâlâ devam eden bir felaket olarak hafızalara kazındı. Bu büyük deprem, başta Kahramanmaraş, Hatay, Adıyaman ve Malatya olmak üzere birçok ili derinden sarstı ve Gaziantep de bu yıkımın etkisini yoğun bir şekilde hissetti.

Gaziantep'te depremin etkisiyle birçok bina yıkılırken, halk can kayıpları ve altyapı hasarıyla mücadele etmek zorunda kaldı. Bu acı verici olayın ardından, deprem bölgesinde hala yaralar sarılmaya çalışılırken, ünlü tarihçi Murat Dağ, tarihte Gaziantep'i etkileyen bir başka büyük deprem olan 1822 depremini kaleme aldı.

1822 yılı, Gaziantep ve çevresindeki halk için bir diğer büyük yıkım yılı olarak tarihe geçti. O dönemde meydana gelen büyük deprem, Antep Kalesi’ni yıkarak bölge halkının hayatını alt üst etti. Binlerce kişinin ölümüne ve yaralanmasına yol açan bu felaket, Gaziantep’in tarihinde büyük bir yara olarak yer aldı. Murat Dağ’ın Osmanlı arşivlerinden derlediği bilgiler, bu depremin yarattığı korkunç yıkımı ve toplumun yaşadığı çaresizliği gözler önüne seriyor.

TARİHİ BELGELERLE 1822 DEPREMİ

15 Ağustos 1822 tarihinde, Halep merkezli büyük bir deprem, Gaziantep ve çevresinde büyük bir yıkıma neden oldu. Bu deprem, Gaziantep, Kilis, İskenderun, Antakya ve diğer civar bölgeleri de etkiledi. Antep Kalesi bu şiddetli sarsıntıda ağır hasar alarak yıkıldı; kale duvarları ve burçları çöktü ve birçok insan enkaz altında kalarak yaşamını yitirdi.

Belgelerde yer alan ifadelere göre, "Belirtilen gecede, Antep’te meydana gelen bu büyük deprem, kalenin tamamen yıkılmasına neden oldu. Yıkıntılar altında kalan sayısız kadın, erkek ve çocuk yaşamını yitirdi." ifadeleri, halkın yaşadığı çaresizliği ve trajedinin boyutlarını ortaya koyuyor.

KORKUNUN VE UMUTSUZLUĞUN GÖLGESİNDE YAŞAM

Deprem sadece Antep Kalesi'ni yıkmakla kalmadı, aynı zamanda halkın yaşadığı evleri de büyük ölçüde tahrip etti. Çok sayıda ev oturulamaz hale geldiği için halk, mecburen çadırlarda yaşamaya başladı. "Bölgedeki evlerin büyük kısmı oturulamaz hale geldiği için ahali, çadırlarla belde dışında yaşamaya mecbur kaldı" ifadeleri, halkın barınma sorununu ve yaşadığı büyük dramı açıkça yansıtıyor.

Tıpkı 2023 Kahramanmaraş depremleri sonrasında olduğu gibi, bu felaketin ardından da halk büyük bir sefaletle yüzleşmek zorunda kaldı. Deprem sonrası ortaya çıkan salgın hastalıklar, binlerce insanın ölümüne ve birçok kişinin gözlerini kaybetmesine neden oldu. Dönemin İngiliz konsolosu Edward Barker, depremin hemen ardından bölgede büyük bir salgının yayıldığını ve özellikle Halep ve Antakya'da bu salgının birçok kişinin görme yetisini kaybetmesine yol açtığını dile getirdi.

HALEP MUHAFIZI BEHRAM PAŞA'NIN RAPORU

Deprem sonrası Halep'e keşfe çıkan Halep Muhafızı Behram Paşa, yaşanan büyük yıkımı ve halkın içinde bulunduğu durumu şu sözlerle ifade etti: "Herkes şaşkınlık içinde olduğundan, yıkılan yerler dikkatli bir şekilde kontrol edilemedi ve hâlen yıkıntılar altında kaç kişinin olduğu bilinmiyor." Bu ifadeler, depremin yarattığı kaosun boyutlarını ve toplumda yarattığı büyük endişeyi açık bir şekilde ortaya koyuyor.

DEPREM SONRASI BÜYÜK SEFALET VE SALGINLAR

Depremden sonra bölgede başlayan artçı sarsıntılar, halkın korkusunu ve güvensizliğini artırdı. İnsanlar, bu büyük felaketin ardından gelen artçılar nedeniyle evlerine dönmeye cesaret edemedi ve uzun bir süre çadırlarda yaşamaya devam etti. Osmanlı arşiv belgelerinde yer alan, "Depremin neden olduğu yıkım ve ardından gelen artçılar hesaplanamaz bir zarara neden oldu. Cesetlerin gömülememesi, çevreye yayılan kokular ve öldürücü mikroplar, sefaletin daha da artmasına neden oldu." şeklindeki ifadeler, yaşanan insanlık dramını ve çaresizliğin büyüklüğünü gözler önüne seriyor.

2023 yılında Kahramanmaraş merkezli depremlerle bir kez daha sarsılan bu bölge, ne yazık ki tarih boyunca büyük depremlerle karşı karşıya kaldı. Bu felaketler, sadece binaları yıkmakla kalmadı, aynı zamanda insanların umutlarını ve güven duygularını da yerle bir etti. Gaziantep, tarihte birçok büyük depremi atlatsa da her seferinde yeniden ayağa kalkmayı başardı.

Bu izler 2023 Kahramanmaraş depremleri sonrası yeniden hatırlandı ve bölge halkı bir kez daha benzer acılarla sınandı. Antep Kalesi’nin yıkılması, binlerce insanın hayatını kaybetmesi ve salgın hastalıklarla mücadele edilmesi, bölge halkı için unutulmayacak bir travma olarak tarih sayfalarına yazıldı.