"Çok küçük tohumlar, çekirdekler, başlarında koca ağaçları taşıyor, dağ gibi yükleri kaldırıyorlar. Demek her bir ağaç Bismillah der. Rahmet hazinesinin meyvelerinden ellerini dolduruyor, bizlere tablacılık ediyor. " Burada "tohum ve çekirdeklerin başında koca ağacı taşıması" ile ifade edilmek istenen asıl mana; küçücük tohum ve çekirdek içine koca ağacın plan ve işleyiş programı yerleştirilmiştir. Ağaç bu plan ve program üzerine hareket ediyordur. Koca ağacı yapan ve idare eden, ilahi kudrettir. Bu tohum ve çekirdekler vesilelerdir. Tohum ve çekirdek sadece Allah’ın kudretine bir perde, bir sebeptir; yoksa icat eden ve yaratıcı değildir.
Çekirdek ve tohumun mahiyeti gayet basit zayıf ve birkaç maddeden yapılmıştır. Çekirdek ve tohumdan ortaya çıkan ağacın mahiyeti ise gayet mükemmel ve harikadır. Sebepler adi ama netice mükemmeldir. Adi sebeplerin mükemmel bir sonuca vesile olması ise imkansızdır. Çekirdek ve tohum kudreti sonsuz, her şeye kudreti yeten bir Zat'ın hizmetkarıdır.
İnsan, hem dış görünüşe önem veren, hem bencil olduğundan, dış görünüşe bakıp çirkinlikle hükmeder. Bencillik cihetiyle, yalnız kendine bakan netice ile değerlendirir. Bazı hadiselerin kötü olduğuna hükmeder. Halbuki eşyanın insana ait gayesi bir ise, Allah’ın isimlerine ait binlerdir. Örnek vermek gerekirse meselâ, yaratıcı kudretin büyük mucizelerinden olan dikenli otları ve ağaçları zararlı, manasız kabul eder. Halbuki onlar, otların ve ağaçların cihazlanmış, donanmış kahramanlarıdırlar.
Evet, yerde hiçbir değişmek ve ağaç ve hayvanlarında her senede elbisesini değiştirmek gibi hiçbir değişmek-az olsun, çok olsun-yoktur ki, intizamıyla yaratıcının vücuduna ve vahdetine işaret etmesin.
Cenab-ı Hak öyle bir zengindir ki, yeryüzünü, yaz zamanında, hayat sahibi olan misafirlerine bir Rabbani mutfak yapar. Her bir bostan (kavun-karpuz) bir kazandır. Ve her bir faydalı netice veren meyveli ağaç, bir kaptır. Bütün onları, feyiz ve rahmetinden, lezzetli yemekler ile doldurur. İncecik sicim gibi iplerle indirip bizlere ikram ediyor. Baksana: Her bahar mevsiminde yeryüzünde yaratılan yiyecek nevilerini kim yaratıyor ve kimler için yaratıyor? Senin ağzına götürüp sokacak değil ya! Yahu, eğlencelere, bahçelere gidip dallarda sallanan o güleç yüzlü leziz meyveleri koparıp yemek zahmet midir? Allah insaf versin!
Nasıl bir ağaca, bir kökte, bir kanunla, bir merkezde hayat veriliyor; binler meyvelerin meydana gelmesi, bir meyve gibi kolaylığı açıktır. Eğer o ağacın meyveleri ayrı ayrı merkeze ve köke, ayrı ayrı kanunla bağlansa, her bir meyve bütün ağaç kadar zorluklar içinde olur.
Görünüşteki sebepler eliyle gelen nimetleri o sebepler hesabına almamak gerektir. Eğer o sebep ihtiyar-seçme sahibi değilse (meselâ hayvan ve ağaç gibi), doğrudan doğruya o nimeti Cenâb-ı Hak hesabına verir. Madem o hal dili ile Bismillâh der, sana verir. Sen de Allah hesabına olarak Bismillâh de, al.
Evet, nasıl ki Fâtiha Suresi Kur'ân'a, insan kâinata fihristedir, listedir, özettir. Namaz da iyiliklere fihristedir. Çünkü namaz; oruç, hac, zekât ve sair hakikatleri içine aldığı gibi, idrakli (anlayışlı) ve idraksiz (anlayışsız) yaratılmışların ihtiyarî (seçerek) ve fıtrî (doğuştan) ibadetlerinin numunelerine de içine alandır. Meselâ namaz secdede, rükûda, kıyamda olan meleklerin ibadetlerini andıran bir ibadettir.
Hem namaz taş, ağaç ve hayvanların o ibadetlere benzeyen durumlarını andıran bir ibadettir.
Sonuç olarak; bütün yaratılmış şeyler, Tek Yaratıcıya dayanıldığı vakit, bir tek var olan hükmünde kolaylaşır. Eğer Tek Yaratıcıya verilmezse, bir tek yaratılmışın yaratılması bütün yaratılmış şeyler kadar zorlaşır. Ve bir çekirdek, bir ağaç kadar zorluklu olur.