Zehirlenme, metabolizmanın alışık olmadığı sağlığa zararlı bir maddenin vücuda girerek vücutta zarara ve tahribata yol açması şeklinde tanımlanabilir. Vücudun sağlıklı bir şekilde işlemesine engel olan maddeler, vücudun kabul etmek istemeyeceği türden maddelerdir. Bu zehirli maddeler, vücudun kendisinin üretmediği ve dışarıdan alınan maddeler olarak tanımlanabilir. Bu zehirli maddeler, soluduğumuz havada, yediğimiz bir besinde ya da cildimize temas eden bir yüzeyde bulunabilir.
Zehirli maddeler, vücutta çeşitli sorunlara ve yıkımlara yol açtığından metabolizma tanımadığı bu maddeyi vücuttan bir an önce atmak ister. Toksik (zehirli) maddenin dışarıya atılması sürecinde hastada kusma, ishal, nefes darlığı gibi belirtiler görülebilir.
Zehirlenme Belirtileri Nelerdir?
Zehirlenme vakalarında vücudun normal işleyişini sürdüremediği görülür. Vücudun kendi rutini dışında oluşan sağlık problemleri zehirlenmenin belirtisi olabilir. Zehirlenme sonucu ortaya çıkan belirtiler kişilerin bağışıklık sistemine ve zehirlenmenin çeşidine bağlı olarak değişiklik gösterir.
Zehirlenmede sıklıkla görülen belirtiler şu şekildedir:
Vücuda dışarıdan ağız yoluyla giren toksik madde, mideyi ve bağırsakları doğrudan etkiler. Bu durum da sıklıkla karın ağrısı ve mide bulantısına yol açar. Bu maddenin vücuttan atılması sırasında kusma ve ishal gibi belirtiler de görülebilir.
Toksik maddeler solunum sistemini de etkileyebilir. Bu durum, kişinin nefes almada zorluk yaşamasına sebep olur. Solunum yoluyla zehirlenmede nefes darlığı belirtisi kimi zaman oksijen yetersizliğine kadar varabilir.
Solunum düzenini bozacak şekilde hızlı nefes alıp verme de zehirlenme belirtileri arasında yer alır. Nefes alıp vermede görülen bu ani düzensizlik, nabzın hızlanmasına ve kalp ritminin değişmesine neden olabilir.
Zehirli maddeler bazı durumlarda sinirsel aktiviteleri de etkileyebilir. Zehirlenme sonucu görülen solunum yetmezliği sonucu kişi şoka girebilir.
Cilt için zararlı olabilecek herhangi bir maddenin cilde temas etmesi veya çeşitli böcek ve hayvanların salgısının cilde nüfuz etmesi sonucunda deride bazı rahatsızlıklar görülebilir. Bu rahatsızlıklar genellikle cilt renginde kızarma, cilt dokusunda tahriş ya da cilt yüzeyinde şişmeye neden olur.
Zehirlenmenin yol açtığı bu belirtilerin bir veya birkaçı aynı anda görülebilir. Bu durumda vakit kaybetmeden kişiye ilk yardım yapılması ve kişinin hastaneye götürülmesi gerekir. Yukarıda örneği verilen şikâyetlerle hastaneye başvuran kişilerin çoğunlukla yediği bir besinden dolayı zehirlendikleri söylenebilir.
Gıda Zehirlenmesi
Gıda zehirlenmesi, doğrudan sindirim sistemini etkileyen bir durumdur. Bu nedenle, gıda zehirlenmesi sonucunda görülen kusma ve ishal sindirim yoluyla zehirlenmenin en önemli belirtileridir.
Sindirim yoluyla zehirlenmeler en çok balık, tavuk, ıspanak, mantar gibi yiyeceklerden kaynaklanır. Bu yüzden, bu gıdaların dikkatli tüketilmesinde fayda vardır. Örneğin, iyi pişmemiş veya son kullanma tarihi geçmiş tavuk zehirlenmeye yol açabilir. Aynı şekilde, mantar tüketiminde de bu konuya dikkat edilmesi gerekir. Ormanlık alanda yetişen mantarların çoğunluğu zehirli türler olduğundan, zehirli olup olmadığı bilinmeyen mantarlar hiçbir şekilde tüketilmemelidir. Ispanak da bazı durumlarda gıda zehirlenmesine neden olabilir. Ispanaktan zehirlenmede genellikle ıspanağın içine karışmış ve aslında yenmemesi gereken zararlı otlar zehirlenmeye yol açar.
Genel anlamda, tüketilen her gıda, vücudun normal işleyişini sürdürmesini etkileyebilir. Bu nedenle, çiğ ya da pişmiş fark etmeksizin her besinin ne gibi sonuçlar doğurabileceğine dikkat edilmelidir. Gıda seçiminde dikkatli davranmamak zehirlenmelere sebebiyet verebileceğinden, kaliteli, temiz, taze ve organik gıdaların tercih edilmesi büyük önem taşır.
Gıda zehirlenmesinden korunmak için bilinçli gıda seçiminin yanı sıra hızlı bozulabilecek besinlerin saklama koşullarına da özen göstermelidir. Belirli derecenin üstündeki sıcaklıklar, besinlerde kurtlanmaya, küflenmeye ve çeşitli bakterilerin üremesine neden olabilir. Zararlı bakteriler de hem besinlerin görüntüsünü değiştirir hem de kötü kokulara sebep olur. Bu nedenle, bozulmuş yiyecekler hiçbir koşulda tüketilmemelidir.
Görünüş olarak sağlıklı besinlerden hiçbir farkı bulunmayan bazı besinler de zehirlenmelere sebep olabilir. Kimi zaman tüketilen gıdanın herhangi bir deformasyona uğramamış olması aldatıcı olabilir. Sindirim sonrasında şiddetli ishal, kusma gibi yemekten zehirlenme belirtileri görüldüğü durumlarda mutlaka doktora başvurulmalıdır.
Ancak, her zehirlenmenin kaynağı, yediğimiz besinler değildir. Çoğu insanın dikkat etmediği diş dolgularında kullanılan sağlığa zararlı maddeler de zehirlenmelere neden olabilir.
Amalgam Dolgu Zehirlenmesi
Amalgam, diş dolgusunda kullanılan cıva türü bir maddedir. Cıva, kimyasal ve oldukça tehlikeli bir madde olduğundan, bu maddenin laboratuvarlarda kullanılması için özel izin alınması gerekir. Cıva buharını solumak bile zehirlenmelere neden olabilir. Dolayısıyla, bu zararlı maddenin diş tedavisinde dolgu maddesi olarak kullanılmasının zehirlenmelere yol açabileceği unutulmamalıdır.
Diş dolgusunda bulunan amalgam maddesi tükürük salgısından etkilenir. Çiğnenen gıdalar veya içeceklerle birlikte tükürük salgısına karışan cıva, zamanla vücuda yayılmaya ve vücutta depolanmaya başlar. Bu nedenle, amalgam dolgusu bulunan kişilerde zaman içerisinde deride hasar, kalıcı sağlık problemleri ve görme sorunları gibi zehirlenme belirtileri ortaya çıkabilir.
Yukarıda sayılan zararlı yapısından dolayı, amalgam dolgu günümüzde tercih edilen bir yöntem değildir. Diş dolgusunun gri veya siyah renkte olması bu dolgunun amalgam dolgu olduğunu gösterir. Amalgam dolgu özellikle hamilelerde ve anne karnındaki bebekte çeşitli sorunlara yol açabileceği için bu konuda zaman kaybetmeden uzman bir hekime başvurarak amalgam dolguların sökülmesi büyük önem taşır.
Gebelikte Zehirlenme
Hamilelikte zehirlenme, gıda zehirlenmesi ya da kimyasal zehirlenme gibi dış etkenlere bağlı olarak gerçekleşen bir zehirlenme türü değildir. Bu zehirlenme türü, hamilelik sebebiyle vücudun kendisinin yol açtığı zehirlenme olarak tanımlanabilir. Vücutta anormal şişlik görülmesi, nefes alıp vermede zorluk, hareket etmeyi zorlaştıran sancılar, yüksek tansiyon, idrar tahliliyle ortaya çıkan protein kaçağı gibi hamileliği olumsuz etkileyen sorunlar hamilelikte zehirlenme belirtileri arasında yer alır. Anne ve bebek için büyük zararları olan bu tür zehirlenmenin tedavisinde annenin doğum yapması gerekir.
Balık Zehirlenmesi
Balıkların maruz kaldığı suda bulunabilecek kimyasal atıklar, taze tüketilmeyen ya da yoğurtla birlikte tüketilen balıklar zehirlenmelere yol açabilir. Balıktan zehirlenme belirtileri ise diğer gıda zehirlenmelerine göre daha hızlı ortaya çıkar. Kusma, bulantı gibi mide rahatsızlıklarının yanı sıra denge bozuklukları ve baş dönmesi de balıktan zehirlenen kişilerde sıklıkla görülen belirtilerdendir.
Zehirlenme Çeşitleri
Zehirli maddenin vücuda hangi yolla girdiğine bağlı olarak zehirlenme çeşitleri farklılık gösterir. Tüketilen bir besinden ya da kimyasal bir maddeden kaynaklanan zehirlenmeler sindirim yoluyla zehirlenme olarak adlandırılır. Doğalgaz, soba gazı gibi solunan havayla doğrudan ilişkili zehirlenmeler solunum yoluyla zehirlenme, deriye zehirli bir maddenin temas etmesi sonucu görülen zehirlenmeler ise cilt yoluyla zehirlenme şeklinde tanımlanır.
Zehirlenmede ilk yardım oldukça önemlidir. Zehirlenme belirtilerinin görüldüğü kişilerde ilk yardım, zehirlenme çeşidine ve hastanın zehirlenme durumuna bağlı olarak değişiklik gösterir. Bilinç kaybı, solunum yetersizliği, kalp durması, kanlı ishal gibi durumlarda ise zehirlenen kişi vakit kaybetmeden hastaneye götürülmedir.
Hastayı kusturmak (çamaşır suyu içiminden kaynaklanan zehirlenmeler hariç) ve ishal yapıcı ilaçların kullanımı gıda zehirlenmelerinde en çok kullanılan ilk yardım yöntemlerindendir. Solunum yoluyla zehirlenmelerde ise zehirlenen kişinin nefes alıp verme sıklığı takip edilir ve nefes almasını kolaylaştırıcı müdahalelerde bulunulur. Deriye zehirli bir maddenin temas etmesinden kaynaklanan cilt yoluyla zehirlenmelerde, zehrin temas ettiği cilt yüzeyi bol suyla yıkanmalıdır.
Zehirlenme belirtileri ortaya çıkar çıkmaz uygun ilk yardım yöntemlerini uygulamak ve hastaneye gitmek hayati önem taşır.
Zehirlenme Belirtileri Ne Kadar Sürede Ortaya Çıkar?
Zehirlenme belirtileri kişinin hangi yolla zehirlenme yaşadığına göre değişiklik gösterir. “Zehirlenme kaç saate belli olur” sorusunu cevaplayabilmek için öncelikle zehirlenmenin çeşidini tespit etmek gerekir.
Gıda zehirlenmesi durumlarında, kişinin tükettiği besinin içinde bulunan bakterilerin etkisi ve sayısına göre zehirlenme belirtilerinin ortaya çıkış süresi değişiklik gösterir. İçerisinde toksik madde bulunan bir besinin tüketilmesinin hemen ardından sindirim yoluyla zehirlenme belirtileri ortaya çıkmaz. Öncelikle tüketilen besinin sindirilmesi gerekir. Sindirim işleminde geçen süre her yiyecek için farklı olsa da en geç 3-4 saat içinde her besinin sindirimi gerçekleşir. Dolayısıyla, zehirlenme belirtilerinin 5-6 saat içinde ortaya çıkacağı söylenebilir. Bazı durumlarda belirtilerin ortaya çıkması ertesi günü bulabilir.
Çamaşır suyundan zehirlenme gibi hem kimyasal zehirlenmeye hem de solunum yoluyla zehirlenmeye sebep olabilecek durumlarda ise zararlı maddeye maruz kaldıktan hemen sonra (yaklaşık olarak 30-60 dakika gibi kısa bir sürede) belirtiler ortaya çıkmaya başlar.