Uygurlar, yüzyıllardır var olan, Çin’in kuzeybatısında yaşayan ve Müslüman olan bir gruptur. Uygur devletinin kurucusu Kutluk Bilge Kül Kağan’dır. Uygurların en parlak dönemleri Moyen-Çur dönemi olarak bilinir. Uygur devleti büyük başarılara bu dönemde imza atmıştır. Uygurların en önemli özelliklerinden biri töre kurallarını benimsemeleri ve yazıya geçirmeleridir. Bununla birlikte, yerleşik hayata geçen ilk Türk devleti Uygur Devletidir. Eski zamanlarda birçok din ortaya çıkmış ve hepsi bir takım insanlar tarafından benimsenmiştir. İlk çağ uygarlıklarından bu yana merak konusu olan din, zamanla daha ayrıntılı ve karmaşık bir hale gelmiştir. Mani dini de eski zamanlarda ortaya çıkan ve benimsenen dinlerden biridir. Mani dinine göre hayvanlarla insanların hayatı eşdeğerdir ve bir insanı öldürmek, bir insana zulmetmek ne kadar günahsa, hayvanları öldürmek ve hayvanlara işkence etmek de o kadar günahtır. Uygurlar da mani dinini benimseyen bir devletti. Uygurlar mani dinini Böğü Kağan döneminde kabul etti.
Mani Dini Ne Zaman ve Nasıl Ortaya Çıktı?
Mani dininin ortaya çıkış tarihi M.S. 216 yılıdır. M.S. 277 yılına kadar var olan mani dini, zamanla etkisini kaybetti. Kurucusu peygamber olduğunu iddia eden Mani’dir ve adını kurucusundan alır. Mani, yaşadığı süre boyunca dini yaymaya çalıştı ve o öldükten sonra dini yaymaya devam edenler öğrencileri oldu. Mani, İranlı bir filozoftu. Kısa sürede mani dinini yaymayı başardı ve birçok Hristiyan’ın mani dinini benimsemesini sağladı.
Mani Dininin Özellikleri Neler?
Mani dininin özellikleri şöyle sıralanabilir;
- Mani dinine göre insanlar seçkin ve sıradan olarak ikiye ayrılır. Seçkin kadınlar ve erkekler şarap içemez, ev alamaz, cinsel ilişkiye giremez, evlenemez ve mütevazı bir hayat yaşamak zorundadır.
- Mani dinine göre insanların az yemeleri, az konuşmaları ve az uyumaları gerekir. İnsanlar ihtiyaçları olduğu kadarını yemeli, gerektiğinde konuşmalı ve vaktinin çoğunu uyuyarak geçirmemelidir.
- Mani dini tek tanrılı bir dindir ve bu dine göre puta tapmak yasaktır.
- Mani dinine göre sıradan insanlar seçkin insanlara itaat etmek zorundadır.
Mani Dininin Uygurlar Üzerinde Nasıl Etkileri Oldu?
Mani dininin Uygurlar üzerindeki etkileri başlangıçta iyi olsa da daha sonra bölünmeye ve huzursuzluğa yol açtı. Mani dinini benimseyen Böğü Kağan bu tercihi dolayısıyla Tarkan tarafından öldürüldü. Böğü Kağan’dan sonra tahta çıkan Tarkan, Hıristiyanlığı benimsedi ve halkın Hristiyan olması için uğraştı.
Uygurların Özellikleri Neler?
Uygurların özellikleri şöyle sıralanabilir;
- Mani dinini benimsediler ve Kün Tengri, Ay Tengri gibi unvanları kullandılar.
- İlk kütüphaneyi kurdular.
- Karabalsagun ve Sine Uşi kitabelerinin sahibi Uygurlardır.
- Çiçek aşısı ve akupunktur gibi tedavi yöntemleri Uygurlar döneminde uygulandı.
- Tapınaklar ve Saraylar gibi kalıcı sanat eserlerine imza attılar.
- Göç destanlarının ve türeyiş destanlarının sahibi Uygurlardır.
- Çek ve senet kullanarak bankacılık faaliyetlerini ilk başlatanlar Uygurlardır.
- Uzun süre tarımsal faaliyetler yaptılar ve bu konuda ilk Türk devleti oldular.
- 18 harfli Uygur alfabesini kullandılar.
Uygur Devleti Nasıl Yıkıldı?
Uygur devletinin yıkılması benimsedikleri din, hükümdarlarının ölümü ve birçok olumsuz etken sonucunda kaçınılmaz oldu. Uygurlar var oldukları dönemde birçok farklı başarıya imza atmış olsalar da devlet otoritesi zamanla zayıfladı. Böğü Kağan tarafından benimsenen mani dini, Uygurların savaşçı kimliklerini kaybetmelerine neden oldu. Son hükümdarlarını kaybettikten sonra tamamen güçsüz kalan Uygurlar, Kırgız saldırılarına daha fazla direnemedi ve devlet yıkıldı. Devletin yıkılmasının ardından Uygurların bir kısmı Moğol Egemenliğine girdi.