Fethiye'de tedavi gördüğü hastanede 70 yaşında hayatını kaybeden ünlü oyuncu Pakize Suda'nın cenazesi, Muğla'nın Menteşe ilçesindeki Kurşunlu Camii'nde yarın kılınacak cuma namazı sonrası, Menteşe Şehir Yeni Mezarlığına defnedilecek. Pakize Suda'nın aslen İzmirli olduğu, Muğla'nın Menteşe ilçesinde ablası ve yeğeninin yaşadığı öğrenildi.
"Teyzem Muğla'yı çok severdi"
Muğla Büyükşehir Belediyesi'nde çalışan Suda'nın yeğeni Sanatçı Dilara Elagözlü, "Teyzem Pakize Suda Muğla'yı çok severdi. Teyzemin en yakın akrabası, en yakını annem ve benim. Bu nedenle Menteşe'ye defnedilecek" dedi.
Demans nedir?
Demans; hafızayı, düşünmeyi ve sosyal becerileri etkileyen bir grup semptomu tanımlar. Demans tek bir hastalık değildir. Aksine birçok türü vardır. En sık gözlenen türü olan Alzheimer demansı bütün demansların yaklaşık %60 ila %80’inden sorumludur. Bir inme sonucunda oluşan vasküler demans ise en sık gözlenen ikinci demans türüdür.
Kelime anlamı olarak demans, Latince mens yani zihin kelimesinden türetilmiştir. Demans ise zihnin yitirilmesi anlamına gelmektedir. Bununla beraber demanslar, özellikle Alzheimer demansı bir anda oluşmaz, belirtiler yavaş yavaş ortaya çıkar ve ilerleyicidir. Bazı demanslar ise vücuttaki bir maddenin eksikliğine ya da bir maddenin ya da ilacın yan etkisine bağlı olarak ortaya çıkar. Bu tip demanslar genellikle ilerleyici olmaz ve geri dönüşü vardır.
Demans neden oluşur?
Beyin, her biri farklı işlevlerden (örneğin hafıza, yargılama ve hareket) sorumlu olan birçok farklı bölgeye sahiptir. Belirli bir bölgedeki hücreler zarar gördüğünde, o bölge normal işlevlerini yerine getiremez.
Demans hastalığı, beyin hücrelerinin zarar görmesinden kaynaklanır. Bu hasar, beyin hücrelerinin birbirleriyle iletişim kurma yeteneklerini engeller. Beyin hücreleri normal şekilde iletişim kuramadığında, düşünme, davranış ve duygular etkilenebilir.
Farklı demans türleri, beynin belirli bölgelerindeki, belirli beyin hücre hasarı tipleri ile ilişkilidir. Örneğin, Alzheimer hastalığında, beyin hücrelerinin içindeki ve dışındaki bazı proteinlerin yüksek düzeyde olması, beyin hücrelerinin sağlıklı kalmasını ve birbirleriyle iletişim kurmasını zorlaştırır. Hipokampus adı verilen beyin bölgesi, beyindeki öğrenme ve hafızanın merkezidir ve bu bölgedeki beyin hücreleri Alzheimer hastalığında genellikle zarar gören ilk bölgedir. Bu yüzden hafıza kaybı genellikle Alzheimer'ın ilk semptomlarından biridir.
Demansın türleri nelerdir?
İlerleyici (progresif) demanslar aşağıdaki şekilde sıralanabilir:
Alzheimer Hastalığı: Her ne kadar Alzheimer hastalığının tüm nedenleri bilinmese de, uzmanlar küçük bir yüzdesinin ebeveynden çocuklara aktarılabilen üç genin mutasyonları ile ilişkili olduğu bilinmektedir. Birkaç farklı gen muhtemelen Alzheimer hastalığında rol alırken, riski arttıran önemli bir gen apolipoprotein E4'tür (APOE). Alzheimer hastalığı olan hastalarda beyinlerinde beta amiloid plak denilen protein öbekleri ve tau proteinden oluşan lifli yapılar birikir. Bu öbeklerin sağlıklı nöronlara ve onları birbirine bağlayan liflere zarar verdiği düşünülmektedir.
Vasküler Demans: Bu ikinci en yaygın demans türü ise beyninize kan sağlayan damarların zarar görmesinden kaynaklanır. Vasküler demansın en yaygın semptomları problem çözme, yavaş düşünme, odaklanma ve organizasyon ile ilgili zorlukları içerir. Bunlar hafıza kaybından daha belirgin olma eğilimindedir.
Lewy Cisimciği Demansı: Lewy cisimleri, beyinde bulunan balon şeklinde anormal protein yığınlarıdır. Yaygın belirti ve semptomlar arasında; uykuda rüya görürken hareket etmek, var olmayan şeyleri görmek (görsel halüsinasyonlar), odak ve dikkat sorunları vardır.
Frontotemporal Demans: Bu hastalık genel olarak kişilik, davranış ve dil ile ilgili alanların yer aldığı beynin ön ve temporal loblarındaki sinir hücrelerinin parçalanması (dejenerasyonu) sonucu oluşan bir hastalık grubudur. Yaygın semptomlar davranış ve kişilik değişikliği, düşünme, yargılama, dil ve harekette bozulmadır.
Karışık demans: Demansı olan 80 yaş ve üstü beyinlerin otopsi çalışmaları, Alzheimer hastalığı, vasküler demans ve Lewy cisimciği demansı gibi birçok etmenin bir arada bulunabildiğini göstermektedir. Demansın karışık olmasının semptomları ve tedavileri nasıl etkilediğini belirlemeye yönelik çalışmalar devam etmektedir.
Demansın sıklığı nedir?
Dünya Sağlık Örgütü (WHO) verilerine göre; dünya çapında 50 milyon civarında demans hastası bulunup, bunların % 60'ı düşük ve orta gelirli ülkelerde yaşamaktadır. Her yıl yaklaşık 10 milyon yeni demans vakası görülmektedir. Toplumun yaşlanması ile birlikte demans hastalarının toplam sayısının 2030'da 82 milyona, 2050'de ise 152 milyona ulaşacağı tahmin edilmektedir.
Demansın belirtileri nelerdir?
Demansın en belirgin belirtisi yeni alınan bilgilerin unutulmasıdır. Bunun haricinde bir kişinin, demans hastası olarak kabul edilmesi için aşağıdaki işlevlerden en az ikisinde bozulma gözlenmelidir:
- Bellek,
- İletişim ve dil,
- Odaklanma ve dikkat etme yeteneği,
- Muhakeme ve yargı,
- Görsel algı.
Kendinizde ya da yakınınızda hafıza sorunları ya da yukarıda belirtilen düşünme becerilerinde bir bozukluk gözlüyorsanız, nedeni belirlemek için en kısa sürede bir uzmana görünmeniz gerekir. Semptomlar geri dönüşümü olmayan bir demansı işaret etse de; erken tanı, bir kişinin mevcut tedavilerden en iyi şekilde faydalanmasını sağlar. Aynı zamanda gelecek için plan yapma konusunda size zaman kazandırmış olur.
Demansın evrelere göre semptomları nelerdir?
Demansın semptomları erken evre orta evre ve geç ( son) evre olarak sınıflandırılabilir.
- Erken evre: Demansın erken evresi genellikle göz ardı edilir çünkü çok yavaş ilerler. Yaygın semptomlar aşağıdakiler gibidir:
- unutkanlık,
- zamanı takip edememek,
- tanıdık yerlerde kaybolmak.
Orta evre: Demans orta aşamaya ilerledikçe, işaretler ve semptomlar daha belirgin ve kısıtlayıcı hale gelir. Bu semptomlar
- son olayları ve insanların isimlerini unutmak,
- evde kaybolmak,
- iletişim konusunda artan zorluklarla karşılaşmak,
- kişisel bakım konusunda yardıma ihtiyaç duymak,
- gezinme ve tekrarlayan sorgulama dahil olmak üzere davranış değişikliklerinin yaşanması olarak sıralanabilir.
Geç evre: Demansın geç evresi toplam bağımlılığa ve hareketsizliğe yakındır. Hafıza bozuklukları ciddi ve fiziksel belirti ve semptomlar daha belirgin hale gelir. Belirtiler şunları içerir:
- zaman ve mekandan habersiz olmak,
- akrabaları ve arkadaşları tanımakta güçlük çekmek,
- kişisel bakımda yardımsız yapamamak,
- yürüme zorluğu,
- saldırganlığı artırabilen davranış değişikliklerinin yaşanması.